Շաքարային դիաբետը հիվանդություն է, որն առաջանում է օրգանիզմում ինսուլինի պակասից, որը հանգեցնում է ածխաջրերի նյութափոխանակության ծանր խանգարումների, ինչպես նաև նյութափոխանակության այլ խանգարումների։

Շաքարային դիաբետը հիվանդություն է, որը բնութագրվում է արյան մեջ շաքարի բարձր մակարդակով՝ ինսուլինի անբավարար գործողության պատճառով: Ինսուլինը հորմոն է, որը արտազատվում է ենթաստամոքսային գեղձի կողմից ։ Շաքարային դիաբետի դեպքում այն ​​կա՛մ իսպառ բացակայում է (I տիպի շաքարախտ), կա՛մ մարմնի բջիջները բավականաչափ չեն արձագանքում դրան (II տիպի դիաբետ): Ինսուլինը կարգավորում է նյութափոխանակությունը, առաջին հերթին ածխաջրերը (շաքարերը), ինչպես նաև ճարպերն ու սպիտակուցները։ Շաքարային դիաբետի դեպքում, ինսուլինի անբավարար ազդեցության պատճառով, տեղի է ունենում նյութափոխանակության բարդ խանգարում, արյան շաքարի մակարդակը բարձրանում է (հիպերգլիկեմիա), շաքարը արտազատվում է մեզով (գլյուկոզուրիա), արյան մեջ հայտնվում են ճարպերի այրման թթվային արտադրանքներ՝ կետոնային մարմիններ:

Շաքարային դիաբետի նշաններն են՝ ինտենսիվ ծարավը, հաճախամիզությունը մեծ քանակությամբ մեզի ուղեկցությամբ, երբեմն ջրազրկում: 1-ին և 2-րդ տիպի շաքարախտի որոշ ախտանիշներ տարբեր են:

1-ին տիպի շաքարախտը ճարպային նյութափոխանակության խախտում է՝ գիտակցության կորստի (կոմա) կամ հիվանդի մահվան վտանգով։

Պատճառն այն է, որ մարմինը արտադրում է հակամարմիններ, որոնք ոչնչացնում են ենթաստամոքսային գեղձի բջիջները, որոնք արտադրում են ինսուլին:

1-ին տիպի շաքարախտը հիվանդին ուղեցկում է ամբողջ կյանքի ընթաացքում և պահանջում է ինսուլինի շարունակական ներարկում օրգանիզմ՝ օգտագործելով ներարկիչ կամ դրա համար նախատեսված այլ սարքեր: Ինսուլինի հաբեր ընդունելը հնարավոր չէ այն պատճառով, որ այն քայքայվում է աղեստամոքսային տրակտում։ Ինսուլինը պետք է ընդունվի ճաշի հետ միաժամանակ: Պահանջվում է խիստ դիետա, որից բացառվում են արագ մարսվող ածխաջրերը (շաքար, քաղցրավենիք, մրգային հյութեր, քաղցր զովացուցիչ ըմպելիքներ)։

2-րդ տիպի շաքարախտը, մյուս կողմից, առաջանում է աստիճանաբար, քանի որ ինսուլինը ոչ ամբողջությամբ է բացակայում, բայց այն բավարար չէ օրգանիզմի կարիքների համար, բջիջները չեն կարողանում օգտագործել այն։ Հիվանդության ախտանիշներն այնքան էլ ակնհայտ չեն, հիվանդությունը մնում է աննկատ և հաճախ շաքարային դիաբետը հայտնաբերվում է արյան կամ մեզի պատահական թեստի ժամանակ սովորական հետազոտության ընթացքում կամ հիվանդանոցում գտնվելու ժամանակ մեկ այլ պատճառով: Բացի այդ, II տիպի շաքարախտը կարող է դրսևորվել հաճախակի ինֆեկցիաներով, հատկապես միզուղիների և ծայրահեղ ծարավով: Քաշի կորուստ այնքան էլ հաճախ չի լինում, և ավելորդ քաշ ունեցող մարդկանց մոտ (որոնցից շատերն են այս տեսակի շաքարախտով) կարող է չնկատվել։

Պատճառը այն է, որ ավելորդ քաշի դեպքում բջիջները գերբեռնված են սննդանյութերով և կորցնում են ինսուլինի նկատմամբ զգայունությունը:

Ոչ բոլոր հիվանդները կարիք ունեն ինսուլինի բուժման: Դիաբետի բուժումը և չափաբաժինները կարող են նշանակվել միայն բարձր որակավորում ունեցող մասնագետի կողմից:

Սկզբում II տիպի շաքարախտի բուժման ժամանակ նշանակվում է դիետա։ Պետք է հետևել բժշկի ցուցումներին: Ամենից հաճախ խորհուրդ է տրվում քաշը (ամսական 2-3 կգ) դանդաղ իջեցնել մինչև նորմա և պահպանել այն ողջ կյանքի ընթացքում։ Եթե ​​դիաբետի սննդակարգը բավարար չէ, ապա դիմում են շաքարն իջեցնող դեղահաբերի, իսկ ծայրահեղ դեպքում՝ ինսուլինի։

Սկզբնական փուլում բավական է հետևել դիաբետի սննդակարգին և ընդունել այնպիսի դեղամիջոցներ, որոնք բարելավում են օրգանիզմի արձագանքը ինսուլինին և մեծացնում են նրա արտազատումը ենթաստամոքսային գեղձի բջիջների կողմից: Եթե ​​այս տեսակ բուժումը ձախողվում է, ինսուլին արտադրող բջիջները սպառվում են, և այս պարագայում անհրաժեշտություն է առաջանսում օգտագործել ինսուլին։ 

Շաքարային դիաբետի (լատ.՝ diabetes mellītus) ախտորոշում

Միայն բժիշկը կարող է ախտորոշել շաքարախտը:

Շաքարախտի ախտորոշումը հիմնված է շաքարի պարունակության (գլիկեմիայի) արյան թեստի վրա, վիճելի դեպքերում՝ գլյուկոզայի ներմուծումից հետո։ Եթե ​​հիվանդն ունի շաքարային դիաբետին բնորոշ ախտանիշներ (ծարավ, առատ միզակապ, քաղց կամ քաշի կորուստ), արյան շաքարի թեստը բավարար է։ Եթե ​​դրա մակարդակը բարձր է, ապա դա շաքարային դիաբետ է: Եթե ​​հիվանդը չունի շաքարային դիաբետին բնորոշ ախտանիշներ, բայց կա միայն շաքարային դիաբետի կասկած, կատարվում է գլյուկոզայի հանդուրժողականության թեստ (OGTT)։ 

Ինչից է առաջանում շաքարային դիաբետը

Շաքարային դիաբետի առաջացման պատճառներ կարող են հանդիսանալ հետևյալ կետերը․

• Ժառանգականություն. Անհրաժեշտ է զրոյացնել շաքարային դիաբետի զարգացման վրա ազդող մյուս բոլոր գործոնները
• Գիրություն։ Անհրաժեշտ է լրջորեն պայքարել ավելորդ քաշի դեմ
• Որոշ հիվանդություններ, որոնք վնասում են ինսուլին արտադրող բետա բջիջները: Դրանք ենթաստամոքսային գեղձի հիվանդություններ են՝ պանկրեատիտ, ենթաստամոքսային գեղձի քաղցկեղ, այլ էնդոկրին գեղձերի հիվանդություններ։
• Վիրուսային վարակներ (կարմրախտ, ջրծաղիկ, համաճարակային հեպատիտ և որոշ այլ հիվանդություններ, այդ թվում՝ գրիպ): Այս վարակները վտանգի տակ գտնվող մարդկանց համար կարող են հանդիսանալ որպես գործարկիչ: 
• Նյարդային սթրես. Ռիսկի տակ գտնվող մարդիկ պետք է խուսափեն նյարդային և էմոցիոնալ գերլարումից:

Շաքարախտի ախտանիշները

Ստորև նշված կետերը հանդիսանում են շաքարային դիաբետի նշանները․

• հաճախակի միզակապություն և չմարող ծարավի զգացում
• քաշի արագ կորուստ, հաճախ լավ ախորժակի դեպքում 
• թուլության կամ հոգնածության զգացում
• արագ հոգնածություն
• մշուշոտ տեսողություն («սպիտակ շղարշ» աչքերի առաջ)
• սեռական ակտիվության նվազում 
• վերջույթների թմրություն և ծակծկոց
• ոտքերի ծանրության զգացում 
• գլխապտույտ
• վարակիչ հիվանդությունների երկարատև ընթացք
• վերքերի դանդաղ ապաքինում
• մարմնի ջերմաստիճանի անկում միջինից ցածր
• սրունքի մկանների սպազմ

Ախտանիշների սրությունը կախված է հիվանդության ընթացքի տևողությունից, դրա ծանրությունից և հիվանդի իմունային համակարգի անհատական ​​առանձնահատկություններից: Որոշ հիվանդների մոտ բոլոր ախտանիշները կարող են լավ արտահայտված լինել, մյուսների մոտ դրանք հազիվ նկատելի են կամ իսպառ բացակայում են:

Այս ախտանիշները նկատելու դեպքում անհրաժեշտ է դիմել բժշկի խորհրդատվության։Շաքարախտը շատ լուրջ և վտանգավոր հիվանդություն է։

1-ին տիպի շաքարախտի առաջացումը բնութագրվում է ինքնազգացողության արագ վատթարացմամբ և ջրազրկման ավելի ընդգծված ախտանիշներով: Նման հիվանդներին անհրաժեշտ է շտապ նշանակել ինսուլինային պատրաստուկներ։ Առանց համապատասխան բուժման կարող է առաջանալ կյանքին սպառնացող վիճակ՝ դիաբետիկ կոմա:

Գլյուկոզայի հանդուրժողականության խանգարում

Նախկինում այս խանգարումը կոչվում էր «թաքնված» («քնած», «ասիմպտոմատիկ») շաքարային դիաբետ: Այն հայտնաբերվում է միայն լաբորատոր անալիզով, այսպես կոչված, գլյուկոզայի հանդուրժողականության թեստով, երբ հիվանդը խմում է գլյուկոզայի (շաքարի) լուծույթ՝ 75 գ 100 մլ ջրի մեջ, և արյան մեջ շաքարի մակարդակը ցույց է տալիս, թե որքան արագ է օրգանիզմը կարողազնում վերամշակել այդ շաքարը: Գլյուկոզայի հանդուրժողականության խանգարում ունեցող հիվանդների մոտ մեծ է հավանականությունը, որ 10-15 տարի հետո նրանց մոտ կզարգանան շաքարային դիաբետ: Այս հիվանդությունը բուժման կարիք չունի, անհրաժեշտ է միայն բժշկական հսկողություն։

Օրական քանի՞ անգամ է անհրաժեշտ ինսուլին ներարկել.

Շաքարախտի բուժման ժամանակ մենք ձգտում ենք արյան մեջ շաքարի մակարդակը հնարավորինս մոտ պահել առողջ մարդկանց մակարդակին: Հետևաբար, օգտագործվում են ինսուլինի ինտենսիվ ռեժիմներ, այսինքն՝ հիվանդը պետք է ինսուլին ներարկի օրական 3-5 անգամ։ Այս սխեման օգտագործվում է երիտասարդ հիվանդների համար, որտեղ երկարատև բարդություններ կարող են առաջանալ, եթե արյան շաքարի մակարդակը վատ վերահսկվի: Հղի հիվանդներին պետք է հաճախակի ինսուլին ներարկել, որպեսզի պտուղը չվնասվի շաքարի չափազանց բարձր կամ ցածր մակարդակից: Տարեց հիվանդների մոտ, ընդհակառակը, նրանք հակված են սահմանափակել ներարկումների քանակը օրական 1-3 անգամ՝ հավանական մոռացկոտության պատճառով հիպոգլիկեմիայից (գլյուկոզի ցածր մակարդակ) խուսափելու համար։

Շաքարախտի բուժման հիմքում ընկած է դիետան և բուժման ռեժիմը

Դիետան պետք է հարմարեցվի յուրաքանչյուր հիվանդի անհատապես՝ կախված մարմնի քաշից, տարիքից, ֆիզիկական ակտիվությունից և հաշվի առնելով այն փաստը թե նա պետք է նիհարի, թե գիրանա։ Դիետայի հիմնական նպատակն է պահպանել արյան շաքարի մակարդակը առողջ սահմաններում, ինչպես նաև արյան ճարպի և խոլեստերինի մակարդակը: Բացի այդ, կարևոր է, որ այս դիաբետ — սննդակարգը բազմազան լինի և պարունակի անհրաժեշտ քանակությամբ անհրաժեշտ սննդանյութեր՝ սպիտակուցներ, հանքային աղեր և վիտամիններ: Միաժամանակ այն պետք է էներգիայի այնպիսի քանակություն ապահովի, որ հիվանդի մարմնի քաշը մոտենա նորմային և երկար ժամանակ պահպանվի այս մակարդակում։ Դիետան բուժման հիմքն է։ 

Եթե ​​շաքարախտը ճիշտ բուժվի (դիետաներով, դեղորայքով, ինսուլինով), դիաբետիկը կարող է լիարժեք կյանքով ապրել: Բայց եթե այն չփոխհատուցվի, վաղ թե ուշ կարող են լուրջ բարդություններ առաջանալ։

Շաքարային դիաբետի կանխարգելում

Դիետայում անհրաժեշտ է ավելացնել բանջարեղենից և մրգերից պատրաստված ուտեստների տեսակարար կշիռը՝ բացառելով չամիչը, խաղողը, բանանը և կարտոֆիլը, քանի որ դրանք պարունակում են մեծ քանակությամբ գլյուկոզա, ինչը կտրականապես չի կարելի: Առավել օգտակար ուտեստներն են կաղամբը, ճակնդեղը, գազարը, սմբուկը, լոլիկը, բողկը, վարունգը, ցուկկինին, բուլղարական պղպեղը, կանաչ լոբին, խնձորը, ցիտրուսային մրգերն ու հատապտուղները, քանի որ դրանք պարունակում են ցելյուլոզա և մանրաթելեր, որոնք անհրաժեշտ են գլյուկոզայի դանդաղ կլանման համար։ Խմիչքները կարող են լինել ֆերմենտացված կաթնամթերք, մրգային ըմպելիքներ, կոմպոտներ և բուսական եփուկներ:

Բացի այդ, անհրաժեշտ է փոխել կենդանական ճարպերի 50-70%-ը բուսական յուղերի հետ։ Հետևաբար, դիետան մշակելիս պետք է հաշվի առեն անյուղ մսի, ձկան և ծովամթերքի առկայությունը խաշած, շոգեխաշած և թխած վիճակում: Ճարպային միսը, թռչնամիսը, կարագը և տապակած մթերքները հիմնականում լավ կլինի բացառել ճաշացանկից: Անհրաժեշտ է նաև սահմանափակել մակարոնեղենը, հացը, կծու և ապխտած ճաշատեսակները։ Ալկոհոլային խմիչքները պետք է ամբողջությամբ բացառվեն, քանի որ նույնիսկ ալկոհոլի փոքր օգտագործումը նվազեցնում է գլյուկոզայի արտահոսքը լյարդից:

Ամենօրյա ֆիզիկական ակտիվությունը կանխարգելման երկրորդ միջոցն է։

Անպայման օրական կես ժամ ժամանակ պետք է տրամադրել ֆիզիկական ակտիվության համար։ Դա կարող է լինել զբոսանք այգում ընկերների, հարազատների հետ: Գնացեք լողավազան, պարեք, թենիս խաղացեք, հեծանիվ քշեք: Մեկ այլ պարագայում կարող եք գնալ ֆիթնես ակումբ, որտեղ մարզիչը կկազմի ձեզ համար անհատական ​​մարզումների ծրագիր: Գլխավորն այն է, որ ֆիզիկական ակտիվությունը ձեզ հաճույք պատճառեն։ 

Կանխարգելման երրորդ միջոցը համարվում է հոգեկան հավասարակշռության պահպանումը։

Երբ մարդուն կյանքը նրան անընդհատ գցում է սթրեսային իրավիճակներ մեջ, դժվար է նորմալ հուզական վիճակ պահպանել: Այստեղ միայն դուք կարող եք օգնել ինքներդ ձեզ. ավելի քիչ շփվեք բացասական մարդկանց հետ և պահպանեք հանգստություն: Խորհուրդ է տրվում չծխել։ Միևնույն է, ծխելով չեք հանգստանա, իսկ նիկոտինը, որը մտնում է օրգանիզմ, կնպաստի շաքարախտի և դրա բարդությունների առաջընթացին:

Վերահսկեք ձեր ճնշումը: Գիտականորեն հաստատված փաստ է, որ արյան բարձր ճնշումը կարող է հանգեցնել օրգանիզմում ածխաջրերի նյութափոխանակության խախտման։ Սրտանոթային հիվանդությունները և շաքարախտը շատ սերտորեն կապված են միմյանց հետ, ուստի որքան մեծահասակն ավելի լավ վերահսկի իր ճնշումը, այնքան ավելի հուսալիորեն կփրկի իր արյունատար անոթները: Հարկ է նշել, որ գրեթե ցանկացած հիվանդություն կարող է հանգեցնել օրգանիզմում նյութափոխանակության խանգարումների, այդ թվում՝ ածխաջրային նյութափոխանակության։ Այդ իսկ պատճառով անհրաժեշտ է ժամանակին և ճիշտ բուժել բոլոր հիվանդությունները։ Սա կլինի 2-րդ տիպի շաքարախտի լավագույն կանխարգելումը։

Ամփոփելով կարելի է ասել, որ շաքարային դիաբետը լուրջ հիվանդություն է, սակայն ճիշտ դիաբետ սննդակարգի և ճիշտ բուժման դեպքում հիվանդի կյանքը կարող ենք համեմատել առողջ մարդկանց կյանքի հետ։